Naakt van 9 tot 5

Verschenen in Volkskrant magazine, 07.11.2009

Ze brengen hun werkweek naakt door, onbeweeglijk, starend in de ruimte. Met dertig paar ogen op zich gericht. Fulltime naaktmodellen, ze werken voor weinig geld, maar staan wel continu in het middelpunt. ‘Naakt poseren helpt jezelf te accepteren.’

In een zwart doorschijnend jurkje loopt Rianne (34) het lokaal in van de kunstacademie in het Belgische Arendonk, ze kleedt zich uit en gaat staan. Precies zoals haar beeld: handen gevouwen vlak voor haar kruis, rechterschouder gedraaid, haar blik gericht naar buiten. Daar spelen tientallen kinderen, de school is net uit. Om haar heen zijn een achttal vrouwen geconcentreerd aan het werk, ze beeldhouwen haae. Dertien jaar werkt ze nu als naaktmodel, haar huis in Eindhoven hangt vol met tekeningen van haar lichaam en op de gang staat een beeld.

‘Ik hang zelfs in de woonkamer van m’n ouders’, vertelt ze in de pauze. Samen met collega Catrien (46) luncht ze in de plaatselijke snackbar. Rianne bestelt twee kroketten en een visstick, de snackbarmedewerker legt in het voorbijgaan nog een wafel, en een paar repen chocolade op tafel. Rianne: ‘Ik kom hier al jaren, ze stoppen me altijd wat lekkers toe. Ik moet wel op gewicht blijven, kunstenaars houden ervan dikke mensen te tekenen, vanwege de ronde lijnen.’

Tijdens kantooruren zijn de twee modellen bijna altijd naakt. De dag van Rianne  kan niet meer stuk als ze een compliment krijgt over haar figuur en Catrien oefent ’s avonds voor de spiegel die ene ingewikkelde pose. Waar halen de vrouwen hun voldoening uit?

‘Poseren helpt mij enorm mijn lijf te accepteren. Je krijgt veel complimentjes, en het voelt toch als een eer wanneer mensen een beeld van je maken, ’ vertelt Rianne. Haar passie voor poseren ziet ze als iets vanzelfsprekends. Ze houdt van de aandacht en het idee dat iedereen naar haar kijkt, ze vindt het fantastisch om te zien hoe studenten en kunstenaars uren op haar zwoegen: ‘Er zit natuurlijk veel bagger tussen, mensen die je tekenen met een enorme kont met fluorescerende kleuren, dat soort dingen. Maar er wordt ook veel moois gemaakt.’

De roodharige Catrien knikt als Rianne vertelt. Catrien werkt sinds twee jaar als naaktmodel: ‘Voor het eerst doe ik iets waar ik echt goed in ben. Ik krijg vaak complimentjes over dat ik zo goed stil kan zitten, dat vind ik leuk, daar doe je het voor.’ Ze reist heel Nederland door om te poseren, gisteren zat ze nog urenlang naakt in een weiland in de buurt van Utrecht: ‘Ik ben in een brandnetel gaan zitten, geloof je het zelf?’ Ze lacht hard. ‘Dat gebeurt mij weer, hoor. Zo’n groot weiland, en ik moet weer in een brandnetel gaan zitten!’

Als Catrien langer doorpraat komen er heel andere verhalen naar boven. Ze vertelt dat ze als jong meisje anorexia had, dat haar vriend op veertigjarige leeftijd overleed en dat haar ouders niet weten dat ze dit werk doet: ‘Ze zijn Jehova getuigen, ik heb nog amper contact met ze. Op mijn zeventiende had ik een vriendje waarmee ik vree, we waren alleen niet getrouwd, dat viel bij mijn familie niet in goede aarde en dat is nog zwak uitgedrukt. Ik heb helemaal niks met religie, ik noem mezelf een overtuigd atheïst.’

De eerste keer dat ze model stond was uit geldnood, een vriendin had haar overgehaald. Ze poseerde in een klasje voor drie mannen. Demontis vertelde niet dat ze het nog nooit had gedaan, het liefst was ze die middag in de kleedkamer door een klein, onzichtbaar deurtje ontsnapt. Maar al snel ging het niet meer alleen om het geld, poseren werd voor Catrien een vorm van therapie.

Vandaag poseert ze van negen tot vijf voor het tekenklasje van de Belgische academie, zeventig euro krijgt ze daarvoor. Ze staat in het midden van het lokaal op een rood fluwelen kleedje, omringd door een twintigtal studenten. Het zijn oudere mensen met grijze haren, brillen en gezondheidssandalen. ‘Is iedereen klaar?’, vraagt ze een beetje gespannen, aarzelend trekt ze haar badjas uit.

Je hoort het scheuren van papier en het gerommel in tekendozen. Met breinaalden zoeken de cursisten het midden van Catrien, dat ligt op haar schaambeen. De docent legt uit: ‘Maak een lange beweging, ga zoveel mogelijk uit van de centrale volumes.’ Hij maakt grote bewegingen in de lucht. Een man begint plotseling woest cirkels te trekken, het zijn de borsten van Demontis. De vrouw naast hem kiest er juist voor haar borsten achterwege te laten.

‘Ik ben veel comfortabeler in mijn lijf komen te zitten. Ik wilde altijd een perfect lijf, bijna alle vrouwen willen dat, maar nu weet ik dat ik het niet heb en ik vind het niet erg.’ Na een poseersessie loopt ze altijd even een rondje langs alle cursisten, ze is nieuwsgierig naar hoe zij haar op papier hebben gezet, nog steeds ziet ze iedere keer meteen haar buikje.

Op het hoogtepunt van haar eetstoornis woog ze  nog maar 39 kilo. ‘Dik zal ik niet worden, die ziekte gaat nooit helemaal weg, maar nu vind ik iemand van 35 kilo echt te dun, ik vind het gewoon niet meer mooi.’ Ze denkt dat het door het poseren komt: ‘Ik krijg vaak complimentjes van studenten en kunstenaars dat ik een goed model ben en dat ik goed stil kan staan. Ze vinden die cellulitis op m’n been niet storend, ze zien het niet eens. Door mijn werk als naaktmodel heb ik geleerd minder hard voor mezelf te zijn.’

Buiten bij de academie neemt Rianne een stevige trek van haar sigaret: ‘Natuurlijk is het belangrijk dat je goed stil kunt staan, dat je geen wiebelkont bent, maar waar het uiteindelijk allemaal om draait is uitstraling,’ zegt ze. En uitstraling heeft ze, daar kan niemand om heen. Ze is de koningin van de Belgische academie, vanaf haar plateau kijkt ze uitdagend de klas in.‘Iedereen houdt van Rianne en haar vormen’, vertelt een van de cursisten.

‘Ik ga altijd naar openingen waar werk van mij te zien is, dat zijn de momenten dat je de credits krijgt voor het werk dat je doet. Het is toch geweldig als je vijf levensgrote beelden van jezelf ziet staan. Het geeft een egoboost, een kick. Ik ben heel narcistisch wat dat betreft,’ zegt Rianne stellig. Catrien voegt  er zachtjes aan toe dat zij nog nooit naar een opening is geweest, ze heeft maar twee tekeningen van zichzelf, een daarvan heeft ze er een zelf gekocht. Het volle model verbergt haar verontwaardiging niet: ‘Je moet nooit iets kopen! Je moet altijd zorgen dat je het krijgt.’

De twee vrouwen vinden het interessant om in hun blootje voor een groep mensen te staan, Rianne kickt op het idee te worden vereeuwigd en Catrien voelt zich pas goed over haar lichaam als ze complimentje krijgt. Komt hun drang naar poseren voort uit exhibitionisme? Catrien: ‘Nee, ik ben helemaal niet exhibitionistisch. Als je poseert gaat het om functioneel naakt, het is niet naakt om het naakt zijn.’ Rianne is het niet met haar eens: ‘Een beetje exhibitionistisch moet je wel zijn, je moet het leuk vinden om je bloot te geven voor mensen die je niet kent. Het is een bepaalde vorm van exhibitionisme.’

Exhibitionisme is de behoefte bekeken en bewonderd te worden. Volgens klinisch psycholoog en psychoanalyticus Quin van Dam hangt deze behoefte samen met een sterk minderwaardigheidsgevoel: ‘Exhibitionisten zoeken bevestiging, als totaal voelen ze zich niks en waardeloos, dit gevoel verandert als ze zich vertonen.’

Van Dam is verbonden aan het Nederlands Psychoanalytisch Instituut in Utrecht en hij publiceerde onder meer over exhibitionisme. ‘Over het algemeen kun je zeggen dat exhibitionisten de bevestiging van ‘de ander nodig hebben om hun behoeftes te bevredigen. De ander komt daarbij als persoon bijna niet tot leven, het is puur iemand die in staat is die bevestiging te geven.’

Je kunt niet alle naaktmodellen exhibitionisten noemen, benadrukt hij: ‘Exhibitionisme heb je in verschillende vormen, het is een glijdende schaal, je hebt erge vormen en minder erge. Voor extreme exhibitionisten is het vertonen van zichzelf een drang die nauwelijks te controleren is. Voor de modellen is het veel meer een keuze, je zou moeten kijken vanuit wel gevoel zij zichzelf tentoonstellen.’

De drang om naakt te poseren groeide geleidelijk, vertelt Catrien: ‘Die behoefte was er eerst niet, ik ben gaan poseren uit geldnood. Nu vind ik het gewoon heel leuk en ik schijn een goed model te zijn.’ Rianne gaat het vooral om de waardering die ze voor haar werk krijgt: ‘Het zien van al het werk waar ik voor geposeerd heb geeft me een kick, het geeft me veel genoegdoening.’

In een beeldhouwklasje in Driehuis zit Maria (65) naakt tegenover haar man Pablo, hij omarmt haar, al sinds vanmorgen negen uur. Het is doodstil, om het paar heen grijpen de cursisten in een stuk klei. Zij is het meest geschilderde en gebeeldhouwde naaktmodel van Nederland, hij rolde er in toen hij verliefd werd op haar.

Voor het volslanke model is poseren haar leven, in het lokaal liggen drie dikke fotoboeken met afbeeldingen van al het werk dat er in de afgelopen maand van haar is gemaakt. Ze is een kunstliefhebber, zegt ze, maar ze houdt vooral van werk waarvan ze zelf het onderwerp van is.

Maria vergelijkt haar werk met een warm bad: ‘Het is het ideale werk om complimenten te krijgen, ze applaudisseren vaak na afloop en ze zeggen dingen als: ‘Wat ben je mooi’, of ‘Jij bent echt een stoer wijf.’ Ze was op een naturistenterrein toen een onbekende haar vroeg of ze naakt wilde poseren, dat is nu dertig jaar geleden. Het voelde als een bevrijding; kleren vond ze eigenlijk altijd al onzin, maar het gevoel dat ze iets deed dat niet ‘hoorde’ gaf de doorslag: ‘Ik kom uit een streng katholiek gezin uit Zuid Limburg, bloot was taboe.’

Hoe hypocriet- als jong meisje werd ze jarenlang door haar vader seksueel misbruikt. Ze weet zeker dat het werk dat ze doet te maken heeft met haar verleden: ‘Ik wilde op een andere manier met seksualiteit omgaan, het heeft me sterker gemaakt.’ Urenlang in je blootje stilzitten voor een groep wildvreemden leert je van jezelf te houden, vindt ze. Maria: ‘Je kunt van alles over mij zeggen, dat ik te dik ben en dat ik hangende borsten heb. Maar zo voel ik het niet, aan mijn lichaam zie je dat ik heb geleefd, kunstenaars houden daar van.’